Ölçme bilgisinin amacı, yeryüzünün veya yeryüzü parçalarının şekil, büyüklük ve konum bakımından tespitidir. Ölçme bilgisinin konusu ise yeryüzünün tamamının veya bir kısmının ölçülmesi, hesabı, çizimi ve aplikasyonunda kullanılan araç ve metotların incelenmesidir.
Aplikasyon: Bir haritada veya planda gösterilen noktanın arazide işaretlenme işlemidir.
Ölçme bilgisi şu alanlarda kullanılmaktadır:
- Her türlü projeye esas teşkil eden haritaların yapımında
- Taşınmaz mal sınırlarının ve büyüklüklerinin belirlenmesi için kadastro çalışmalarında
- İmar planı uygulamalarında
- Yol, sulama, kurutma, kanalizasyon ve toplulaştırma projelerinin hazırlanması ve aplikasyonunda
- Orman sınırlandırma haritalarının hazırlanmasında
- Jeolojik haritaların yapımında
- Petrol, doğal gaz ve elektrik gibi enerji nakil hattı çalışmalarında
- Röleve çalışmalarında
- Karayolu ve demiryolu, enerji nakil hattı gibi ulaşım sistemlerinin, kanalizasyon hattı, su nakil hattı vb. yapıların izleyecekleri güzergahlara ait şeritvari haritalarının alımı, projelendirilmesi ve aplikasyon işlerinde
- Baraj, tünel, viyadük, köprü vb. büyük yapıların inşa edilecekleri bölgelerdeki yerkabuğu hareketlerinin izlenmesinde
- Açık maden işletmelerinde ki, baraj, karayolu vb. inşaatlardaki alan ve hacim hesaplarında
- Yapım işlerinin projeye göre yürütülüp yürütülmediğinin kontrolünde
- Eski yapıların ve tarihi eserlerin rölevelerinin çıkartılması işlerinde
Üç boyutlu ve zaman değişkenli uzayda, çekim alanı ile birlikte, yeryuvarının ve öteki gök cisimlerinin ölçülmesi ve haritaya aktarılması ile uğraşan bilim dalına jeodezi denir.
Jeodezi kelimesi Dünyanın gerçek şekli Jeoit (Geoid)’ den gelmektedir. J.B. Listing (1873) tarafından jeoit, ideal okyanus yüzeylerinin karaların altından da devam ettiği varsayılarak oluşturulan kapalı soyut yüzey olarak tanımlanmıştır.
Jeoit, her noktasında o noktadaki çekül doğrusuna dik bir yüzeydir. Bu yüzey nivo yüzeyi olarak da adlandırılır.
Çekül doğrultusu (jeoit normali) ile elipsoit normali çakışık değildir. Aradaki açı ‘’q’’ ile gösterilir ve çekül sapması denir.
Jeoit, üstünde hesap yapılabilecek düzgün bir yüzey değildir. Bu sebeple yeryüzünün modellenmesinde referans yüzeyi olarak elipsoit kabul edilmektedir.
Yeryüzünün modellenmesi şu şekilde gösterilebilir:
Geometrik olarak tanımlanamayan geoit üzerinde işlem yapılamadığı için hesap yüzeyi olarak farklı geometrik yüzeyler kullanılmaktadır. Bunlar:
- Düzlem: Çalışma sahası 50 kilometrekareden küçükse bu şekil kullanılır.
- Küre: Çalışma sahası 5000 kilometrekareden küçükse bu şekil kullanılır.
- Elipsoit: Çalışma sahası 5000 kilometrekareden büyükse bu şekil kullanılır.
Çalışma alanının büyüklüğüne göre ölçmeleri sınıflandırırsak iki adet ölçme çeşidinden bahsedilebilir. Bunlar:
- Düzlem Ölçmeleri: Çalışma alanının en fazla 50 kilometrekare olduğu ölçmelerdir. Hesap yüzeyi olarak düzlem seçilir. Hesaplamalarda küresellik dikkate alınmaz. Çözümler düzlem üçgen üzerinde gerçekleştirilir.
- Jeodezik Ölçmeler: Çalışma alanının 50 kilometrekareden büyük olduğu ölçmelerdir. Hesap yüzeyi olarak küre veya elipsoit seçilir. Hesaplamalarda küresellik dikkate alınır. Çözümler küresel üçgen üzerinde gerçekleştirilir.
Kaynakça: GTÜ Temel Ölçme Bilgisi Dersi – Ders Notları
