Yeryüzündeki doğal ve yapay tesislerin şekil, büyüklük ve konum bakımından ölçülerek bir düzlem üzerinde belirli bir oranda küçültülmüş izdüşümüne harita ismi verilmektedir.

Yeryüzündeki doğal ve yapay tesislerin yatay bir düzlem üzerindeki izdüşümüne ise plan adı verilmektedir.

Yapılış amaçlarına göre haritalar ikiye ayrılmaktadır. Bunlar:

Genel Haritalar

• Dünya Haritaları: Dünyanın tamamını gösteren atlas niteliğindeki haritalardır.

• Bölge Haritaları: Bir ülkeyi veya oldukça büyük bir bölgeyi gösteren haritalardır.

• Topografik Haritalar: Arazinin topografik yapısını ve üzerindeki doğal ve yapay tesisleri gösteren haritalardır.

Özel Haritalar

• Kadastro Haritaları: Arazinin özel mülkiyet durumunu gösteren haritalardır.

• Ulaşım Haritaları: Kara, hava ve deniz ulaşımı hakkında bilgi veren haritalardır.

• Branş Haritaları: Bazı meslek disiplinleri için üretilmiş olan haritalardır.

• Tematik Haritalar: Tek bir konu hakkında istatistiki bilgi sunulması amacıyla hazırlanan haritalardır.

Haritayı diğer bilgi içeren görsellerden ayıran en önemli özelliği, ölçekli bir şekilde üretiliyor olmasıdır. Ölçek, haritası yapılacak olan arazideki büyüklüklerin haritaya aktarılması sırasında belirli oransal küçültme işlemidir. Haritanın ölçeğinin büyük olması arazi üzerindeki doğal ve yapay tesislerin harita üzerinde daha ayrıntılı olarak gösterilmesine olanak sağlar. Ölçeğin küçük olması ise daha geniş alanların harita üzerinde gösterilmesine olanak sağlarken araziye ilişkin ayrıntıları daha az gösterir.

Ölçeklerine göre haritalar:

• Çok Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/200 – 1/2000 arası olan haritalardır. Genellikle kadastro, imar planlama, kamulaştırma, kamu altyapı, arazi toplulaştırması, ulaştırma, orman ve madencilikte kullanılır.

• Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1:5000 – 1:25000 arası olan haritalardır. Genellikle askeri amaçlar için hazırlanan bu haritalar topografik özellikte olduğundan bölge ve nazım imar planlarının hazırlanmasında ve ulaşım etütlerinde kullanılır

• Orta Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1:50000 – 1:500000 arası olan haritalardır.

• Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1:100000 ve daha küçük olan haritalardır. Atlas niteliğindeki haritalarıdır. Daha az ayrıntı içerir ve kara, deniz, hava trafiğinde ve meteorolojik ve jeofizik vb. çalışmalarında yararlanılır.

Harita üzerinden alınan ölçüler, harita ölçeğinin elverdiği oranda gerçeğe yakındır. Harita üzerinden okunan değerler gözün ayırma inceliği (± 0,2mm) kadarlık bir hata ile okunması mümkündür. Bu hata harita ölçeğine göre değişir.

İki çeşit ölçek vardır. Bunlar:

Doğrusal Ölçek: harita üzerinde işaretlenmiş olan iki nokta arasındaki uzunluğun, arazideki gerçek uzunluğa oranına verilen isimdir. Doğrusal ölçeğe ait olan üç tür gösterim:

• Sayısal Ölçek: Payı bir (1) olacak şekilde basit kesirle ifade edilir. Örneğin: 1/500, 1/2000, 1/5000

• Çizgisel (Grafik) Ölçek: Genellikle küçük ölçekli haritalar üzerinde iki nokta arasındaki uzunluğun gerçek değerini bulmakta kullanılır. Gerçek uzunluğun bulunması için iki ucu sivri pergelden yararlanılır. Pergel harita üzerinde ölçülmek istenen noktalar arası kadar açılır. Pergelin açıklığı değiştirilmeden çizgi ölçek üzerinde bir ucu uygun tam sayı bölümüne diğer ucu kesirli bölümüne çakıştırılarak gerçek uzunluk belirlenir.

• Geometrik Ölçek: Çizgisel ölçek gibi grafik bir ölçektir. Geometrik ölçeğin çizgisel ölçekten farkı uzunlukların ondalık kısmının tahmin etmek yerine doğrudan ölçülmesidir.

Alansal Ölçek: Doğrusal ölçeğin karesine eşittir. Ölçeği “m” olarak gösterirsek,

1/m^2 = Haritadaki alan / Arazinin Alanı

Kaynakça: GTÜ Temel Ölçme Bilgisi Dersi – Ders Notları