Yeryüzündeki yapay veya doğal tesislerin konumlarının yani koordinatlarının tespit edilebilmesi için arazide yeterli sayıda koordinatı bilinen noktaya ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla arazide tesis edilen bu noktalara yatay kontrol (nirengi) noktaları denir.

Yeryüzünde koordinatları belli olan nirengi noktalarının arasında oldukça mesafe olduğu için alım işlemleri gerçekleştirilemez. Bu yüzden nirengi noktaları arasına arazideki alım işlemlerini gerçekleştirebilmek için yeni noktalar atılır. Bu noktalara poligon noktaları denir. Bu poligonları birleştiren güzergaha poligon güzergahı veya geçki, iki poligon noktası arasındaki kenara poligon kenarı, kenarlar arasındaki kırılma açısına poligon kırılma açısı, poligon güzergahlarının oluşturduğu ağa poligon ağı (şebekesi) denir.

Poligon güzergahlarını geometrik şekillerine göre 3 şekilde sınıflandırabiliriz. Bunlar:

• Açık Poligon Güzergahları: Nirengi ve poligon gibi koordinatı bilinen bir noktadan ve doğrultudan başlayıp koordinatları yeni hesaplanacak olan bir noktada son bulan güzergahlardır. Bu tür poligon güzergahlarında ölçü ve hesap kontrolü mümkün değildir bu sebeple ölçüm işlemlerinde son derece dikkatli olunmalıdır.

• Dayalı Poligon Güzergahları: Nirengi ve poligon gibi koordinatı bilinen bir noktadan ve doğrultudan başlayıp yine koordinatları bilinen bir noktada ve doğrultuda son bulan güzergahlardır. Her türlü ve ölçü hesap kontrolü sağlandığı için en fazla tercih edilen poligon güzergahlarıdır.

• Kapalı Poligon Güzergahları: Nirengi ve poligon gibi koordinatı bilinen bir noktadan ve doğrultudan başlayıp yine aynı noktada ve doğrultuda son bulan güzergahlardır. Küçük arazi parçalarının ölçülmesinde, çeşitli mühendislik projeleriyle ilgili özel amaçlı uygulamalarda, yeteri kadar bağlantı noktalarının olmaması durumunda tercih edilir. Bu tür poligon güzergahlarında da ölçü ve hesap kontrolü mümkündür.

Poligon güzergahlarını poligon ağı içerisindeki önem ve incelik derecesine göre 3 şekilde sınıflandırabiliriz. Bunlar:

• Ana Poligon Güzergahları: Bir nirengi noktasından başlayıp, başka bir nirengi noktasında son bulan ve çalışma alanını büyükçe bloklara ayıran geçkilerdir.
• Ara Poligon Güzergahları: Ana poligon güzergahlarının ayırdığı bloklar içerisinde, aynı güzergahta olmayan ana poligon noktalarını birbirine bağlayan güzergahlardır.
• Yardımcı Poligon Güzergahları: Detay ölçülerinin yapılabilmesi için ana ve ara poligon güzergahları ayrılıp yapı alanlarına ve avlulara giren ve avluları poligon noktalarıyla çevreleyen ve çıkmaz sokak, yapı araları ve avlu içlerinde belirlenen kör poligon noktaları ve poligon kenarı üzerinde sadece uzunluk ölçmek suretiyle belirlenen küçük noktalardan oluşur.

Poligon işleri, poligon noktalarının yatay konumlarının belirlenmesi amacı ile büroda ve arazide yapılan her türlü ölçü, hesap ve çizim işlerini içine alır. Arazinin tanınması amacıyla arazide yapılan geziye istikşaf denir. Arazide poligon noktaları tesis edildikten sonra kaybolma ihtimaline karşın en yakın sabit tesise göre uzaklığının ölçülmesi işlemine röper denir.

Hazırlık işleri aşağıdaki gibidir:

1. İstikşaf kanavalarının hazırlanması
2. Poligon güzergahlarının ve poligon noktalarının numaralandırılması
3. Poligon noktalarının tesisinin (zemine işaretlendirme işleminin) yapılması
4. Poligon noktalarının röperlerinin alınması ve röper krokilerinin hazırlanması

Poligon noktalarının yerlerinin seçiminde dikkat edilmesi gerekenler başlıca şunlardır:

• Yersel teknikler kullanılacaksa önce ana, ara ve yardımcı poligon güzergahları ve poligon noktalarının yerleri belirlenmelidir.
• Poligon güzergahları gergin bir çizgi şeklinde olmalıdır.
• Poligon yatay açılarının kolayca ölçülebilmesi için poligon noktası kendinden önceki ve sonraki noktayı rahatlıkla görebilmelidir.
• Poligon kenar uzunlukları elektronik uzaklık ölçer ile ölçülecekse poligon kenar uzunlukları 500 metreyi geçmemelidir.
• Poligon güzergahındaki kenarlarda uzun bir kenardan sonra kısa bir kenar gelmemelidir.
• Poligon noktalarının yerleri, tahrip ve kayıp olma ihtimaline az olan ve arandığında kolayca bulunabilecek yerlerde seçilmelidir.
• Güzergâh uzunlukları; ana poligon güzergahlarında 1600 metreden, ara poligon güzergahlarında 1000 metreden ve yardımcı poligon güzergahlarında da 600 metreden fazla olmamalıdır.

Kaynakça: GTÜ Temel Ölçme Bilgisi Dersi – Ders Notları