Enflasyon, genel olarak bir ekonomide mal ve hizmetlerin genel fiyat düzeyinde sürekli bir artışı ifade eder. Yani, enflasyonun olduğu bir ekonomide, aynı miktardaki para birimiyle daha az mal ve hizmet satın alınabilir. Enflasyon, tüketici satın alma gücünü azaltır, tasarrufları olumsuz etkiler ve ekonomik istikrarı bozar.

Enflasyon, farklı faktörlerden kaynaklanabilir. Bunlar arasında talep enflasyonu, maliyet enflasyonu, arz enflasyonu ve dışsal etkiler yer alır.

1. Talep Enflasyonu: Talep enflasyonu, tüketici talebinin toplam arzı aşması sonucunda oluşan enflasyondur. Talep enflasyonu genellikle ekonomik büyümenin hızlandığı dönemlerde ortaya çıkar. Talep artışı, mal ve hizmetlere olan talebi artırırken, bu da fiyatların yükselmesine neden olur.
2. Maliyet Enflasyonu: Maliyet enflasyonu, üretim faktörlerinin maliyetlerindeki artışın mal ve hizmet fiyatlarını etkilemesiyle oluşur. Örneğin, işçi maaşlarındaki artışlar veya hammadde fiyatlarındaki yükselişler maliyet enflasyonuna neden olabilir. Bu maliyet artışları, üretim maliyetlerini artırır ve bu maliyet artışı da sonunda tüketici fiyatlarını etkiler.
3. Arz Enflasyonu: Arz enflasyonu, mal ve hizmet arzının yetersiz olduğu durumlarda ortaya çıkar. Arz kısıtlamaları, üretimdeki aksaklıklar veya doğal afetler gibi faktörler arz enflasyonuna yol açabilir. Talep sabit kalırken, mal ve hizmet arzındaki azalma fiyatların yükselmesine neden olur.
4. Dışsal Etkiler: Enflasyon ayrıca dışsal etkilerden de kaynaklanabilir. Örneğin, uluslararası ham petrol fiyatlarındaki artışlar, döviz kurlarındaki dalgalanmalar veya vergi politikalarındaki değişiklikler enflasyonu etkileyebilir.

Enflasyonun ekonomik etkileri karmaşık olabilir. Yüksek enflasyon, tüketici satın alma gücünü azaltır, tasarrufları azaltır ve sabit gelire sahip olanları olumsuz etkiler. Ayrıca, fiyat belirsizliği nedeniyle işletmelerin yatırım yapma ve geleceğe yönelik planlarını yapma konusunda zorluklar yaşamasına da neden olabilir.

Enflasyon oranı, genellikle Tüketici Fiyatları Endeksi (TFE) veya Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE) gibi endeksler kullanılarak hesaplanır. Bu endeksler, mal ve hizmet fiyatlarındaki değişimleri takip ederek enflasyon oranını belirler.

Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE): TÜFE, tipik bir tüketici sepetinde yer alan mal ve hizmetlerin fiyatlarını izler. TÜFE, tüketici sepetindeki ürünlerin ağırlıklı bir kombinasyonunu kullanarak hesaplanır. Bu endeks, genellikle perakende satış fiyatlarındaki değişimleri ölçer ve tüketicilerin karşılaştığı fiyat artışlarını yansıtır. TÜFE, tüketici harcamalarının ne kadarını etkileyen enflasyonu gösterir.

Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE): ÜFE, üretim sektöründeki mal ve hizmet fiyatlarındaki değişiklikleri takip eder. ÜFE, üretim sepetindeki ürünlerin ağırlıklı bir kombinasyonunu kullanarak hesaplanır. ÜFE, genellikle toptan satış fiyatlarındaki değişimleri ölçer ve üreticilerin karşılaştığı maliyet artışlarını yansıtır. ÜFE, üretim sektöründeki enflasyonu gösterir ve gelecekteki tüketici fiyatlarındaki değişimleri etkileyebilir.

Enflasyon oranı hesaplanırken genellikle aşağıdaki adımlar izlenir:

1. Baz Dönem Belirleme: Enflasyon oranını hesaplamak için bir baz dönem belirlenir. Genellikle bu baz dönem, endekslerin referans alınacağı bir dönem olur.
2. Sepetin Belirlenmesi: Hesaplama için bir tüketici sepeti veya üretim sepeti belirlenir. Bu sepet, tipik bir tüketici veya üretici tarafından satın alınan mal ve hizmetlerin temsil edildiği bir grup üründen oluşur.
3. Fiyatların Toplanması: Belirlenen sepetin her bir ürününün fiyatı, baz dönemde ve sonraki dönemlerde toplanır. Bu fiyatlar genellikle anketler veya diğer veri kaynaklarıyla elde edilir.
4. Ağırlıkların Belirlenmesi: Her bir ürünün sepet içindeki önemini gösteren ağırlıklar belirlenir. Bu ağırlıklar, ürünlerin toplam harcamalar içindeki paylarını yansıtır.
5. Endeks Hesaplama: TÜFE veya ÜFE endeksleri, baz dönemdeki fiyatlar ve sonraki dönemlerin olabileceklerine göre endeks hesaplanır.

Enflasyonun hesaplanması için genellikle aşağıdaki adımlar izlenir:

1. Baz Dönem Belirleme: Enflasyon oranını hesaplamak için bir baz dönem belirlenir. Bu dönem, endekslerin referans alınacağı bir dönemdir ve genellikle 1 yıl olarak seçilir.
2. Tüketici Sepetinin Belirlenmesi: Hesaplama için Tüketici Fiyatları Endeksi (TFE) kullanılacaksa, bir tüketici sepeti oluşturulur. Bu sepet, tipik bir tüketici tarafından satın alınan mal ve hizmetlerin temsil edildiği bir grup üründen oluşur. Sepetin içeriği, tüketim alışkanlıklarını yansıtacak şekilde belirlenir.
3. Sepet Ürünlerinin Ağırlıklarının Belirlenmesi: Her bir ürünün sepet içindeki ağırlığı belirlenir. Ağırlıklar, ürünlerin tüketici harcamaları içindeki paylarını yansıtır. Örneğin, daha yüksek harcamalar yapılan bir ürün sepetindeki ağırlık daha fazla olur.
4. Fiyatların Toplanması: Belirlenen tüketici sepetinde yer alan ürünlerin fiyatları, baz dönemde ve sonraki dönemlerde toplanır. Bu fiyatlar genellikle anketler, resmi veri kaynakları veya piyasa gözlemi gibi yöntemlerle elde edilir.
5. Endeks Hesaplama: TÜFE hesaplama formülü kullanılarak endeks değerleri hesaplanır. Endeks, baz dönemdeki fiyatları 100 olarak kabul eder ve sonraki dönemlerdeki fiyatları baz döneme göre oranlarla ifade eder. TÜFE = (Sonraki Dönem Fiyatları / Baz Dönem Fiyatları) * 100
6. Enflasyon Oranının Hesaplanması: Enflasyon oranı, endeks değerlerindeki değişimi kullanarak hesaplanır. Genellikle yıllık enflasyon oranı hesaplanır. Enflasyon Oranı = [(Sonraki Dönem Endeksi – Baz Dönem Endeksi) / Baz Dönem Endeksi] * 100

Bu hesaplama yöntemi, TÜFE’ye dayalı bir enflasyon ölçümü için geçerlidir. Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE) gibi başka endeksler kullanılıyorsa, benzer adımlar izlenir, ancak sepetin içeriği ve ağırlıklar farklılık gösterebilir.

Enflasyon hesaplama süreci, genellikle ulusal istatistik kurumları veya merkez bankaları tarafından gerçekleştirilir. Bu kurumlar, fiyat verilerini toplar.